Trước hết là chọn chủ đề, căn cứ vào tính chất âm nhạc của bài dân ca đó là vui nhộn hay nhẹ nhàng tình cảm, tốc độ nhanh, chậm hay vừa phải v.v... Bài dân ca đó thuộc dân tộc nào? địa phương nào? để chọn cho mình một chủ đề phù hợp. Khi HS mới làm quen với công việc này thì GV phải hướng dẫn rất cụ thể để cho HS hình dung ra việc mình sắp làm. Ví dụ như về chủ đề, HS có thể tự chọn cho mình một chủ đề theo ý thích miễn là phù hợp với HS. Nội dung lời ca phải trong sáng, phù hợp với tâm lý, tình cảm, sở thích của HS, mang tính giáo dục cao. Một số chủ đề cơ bản như ca ngợi Đảng, Bác Hồ, về quê hương, đất nước, về thủ đô Hà Nội, về học tập, tình bạn, về thầy cô và mái trường thân yêu, về thiên nhiên và cảnh sắc bốn mùa...
Sau khi định hướng cho HS phần chủ đề của lời ca là phải hướng dẫn một số thủ thuật khi đặt lời ca sao cho phù hợp với giai điệu của bài hát. HS phải hiểu được một vấn đề là đặt lời cho bài hát dân ca không chỉ như là viết một đoạn văn hay làm một bài thơ, mà là ngoài việc các câu hát có vần có điệu, thì điều quan trọng nhất là khi hát bài hát đó lên, các từ trong lời ca nghe có rõ dấu tiếng Việt khi hát đúng cao độ của từng nốt nhạc hay không? Đây là việc khó khăn nhất khi viết lời ca. Có khi viết được lời ca hay rồi nhưng khi hát vào giai điệu lại không phù hợp, các thanh dấu tiếng Việt bị thay đổi làm cho từ trở nên vô nghĩa hoặc bị chuyển sang một nghĩa khác không đúng với nội dung mà mình muốn diễn đặt, hoặc có khi tìm được từ hát đúng với cao độ nhưng nghĩa lại không hay. Khi gặp trường hợp đó lại phải thay đổi lời ca, tìm từ sao cho phù hợp với cả hai yêu cầu là ý nghĩa và giai điệu để nội dung của lời ca thể hiện đúng chủ đề mà mình đã chọn.
Có một phương pháp có thể giúp HS giải quyết được bớt khó khăn khi là công việc này là trong âm nhạc, cữ giọng về cao độ người ta tạm chia ra thành 3 cữ giọng chính là: cữ giọng trầm, cữ giọng trung và cữ giọng cao. Với 7 âm cơ bản đô - rê - mi - fa - son - la - xi, các âm này ở cữ giọng trầm khi nói có dấu huyền là đồ - rề - mì - fà - sòn - là - xì. Tiếp đến là cữ giọng trung với các âm không dấu đô - rê - mi - fa - son - la - xi, tiếp theo là cữ giọng cao khi nói có dấu sắc là đố - rế - mí - fá - són - lá - xí. Để phù hợp với giọng người hát, thì thông thường cao độ các nốt nhạc khi viết chỉ nằm trong âm vực từ nốt sòn đến nốt són, tức là khoảng 2 octave. Nhưng hiếm có bài hát nào viết ở cả âm vực rộng đó, vì giọng người khó có thể thể hiện được, nhất là với HS. Hơn nữa những bài hát dân ca được bắt nguồn từ nhân dân tự sáng tác ra để hát truyền miệng cho nhiều người cùng hát nên thường có âm vực hẹp, không có nhiều quãng khó, đặc biệt là thường được viết ở thang ngũ âm. Đó là nét đặc trưng của âm nhạc dân gian Việt Nam.
Vậy khi đặt lời, ngoài việc phải hát thật đúng giai điệu của bài hát, HS có thể nhìn trên bản nhạc để xác định những nốt nhạc nào được viết ở cữ giọng trầm hoặc đầu cữ giọng trung thì tìm từ có dấu huyền, cữ giọng trung thì tìm từ không có dấu, cữ giọng cao thì đặt từ có dấu sắc. Tuy vậy đây chỉ mang tính tương đối và kết hợp khi đặt lời. Vì trên thực tế nó còn phụ thuộc vào âm vực của giọng người hát. Cho nên khi viết lời ca là phải hát đi hát lại nhiều lần để nghe xem có đúng với giai điệu hay không để còn chỉnh sửa. Khi mà hầu hết các bài dân ca có nhiều từ luyến láy khác nhau. Điều này là nét độc đáo riêng để người nghe phân biệt được bài dân ca đó thuộc vùng, địa phương nào, dân tộc nào; vì nó phản ánh được tiếng nói của dân tộc đó, nét văn hoá của địa phương đó. Về lời ca nên chọn những từ đẹp có ý thơ, khi hát lên nghe phải có vần có điệu, câu sau tiếp ý câu trước thì tổng thể một bài hát mới thống nhất theo chủ đề đã đặt ra.
Trên đây có thể coi đó là phần lý thuyết GV hướng dẫn cho HS trước khi vào việc thực hành. Thông thường GV định cho HS đặt lời cho bài dân ca nào thì bản thân GV phải chuẩn bị ít nhất một lời mới cho bài dân ca đó. Vì đó là một dẫn chứng minh hoạ cụ thể nhất để HS hiểu được phần hướng dẫn trên. Khi mới bắt đầu làm quen với công việc này, tâm lý HS đều cảm thấy khó, thậm chí còn cho rằng điều đó vượt quá khả năng của mình. Để giúp HS khỏi bỡ ngỡ, GV có thể đưa ra một hoặc hai chủ đề cho trước để định hướng cho HS không mất nhiều thời gian trong việc tìm chủ đề. Lần đầu cho cả lớp đặt lời chung một bài bằng cách cho HS nghĩ nhanh mỗi em một câu nối tiếp nhau. Sau đó chia theo dãy lớp, rồi theo nhóm, theo bàn để đặt lời hoàn chỉnh cho một bài. Khi kỹ năng này đã trở nên quen thuộc, HS có thể hoàn toàn độc lập tự mình đặt cho bài hát một lời ca mới với chủ đề tự chọn theo ý thích. Lúc đó việc sáng tác lời sẽ không còn quá khó khăn như khi mới làm nữa. HS sẽ cảm thấy thích thú hơn khi mình đã làm được phần việc mà trước đó tưởng như chỉ dành riêng cho các nhạc sĩ chuyên nghiệp.
