“Nín đi em bố mẹ bận ra tòa

Chị lên bảy dỗ em trai ba tuổi

Thằng bé khóc bụng chưa quen chịu đói

Hai bàn tay kéo áo chị đòi cơm

…

Nín đi em! Em khản giọng khóc

Chị mếu máo đầm đìa nước mắt

Những bố mẹ bên bờ chia cắt

Phút giây thôi hãy nghe tiếng con mình”.

                                                            (Vương Trọng - “Hai chị em”)

Khép lại trang cuối của truyện ngắn “Cuộc chia tay của những con búp bê” của Khánh Hoài nước mắt tôi lại trào ra. Tôi xót xa thương cảm cho em Thủy, cho anh Thành, và cho cho tất cả những bạn nhỏ phải chịu cảnh chia lìa vì bố mẹ ly hôn. Lời thơ của Vương Trọng với câu hai cuối bài thơ “Hai chị em” ở trên:

“Những bố mẹ bên bờ chia cắt

Phút giây thôi hãy nghe tiếng con mình”

Cũng là tiếng lòng tôi, là tiếng lòng của Khánh Hoài, của của Vương Trọng và của bao người thương trẻ trên dải đất hình chữ S này.

Truyện có tên là “Cuộc chia tay của những con búp bê”, nhưng mạch chính của truyện kể về hai bạn nhỏ - hai anh em ruột trong một gia đình khá giả - phải chịu cảnh chia lìa xa cách vì bố mẹ li hôn. Truyện được kể theo ngôi thứ nhất. Người xưng “tôi” trong truyện là anh Thành là người chứng kiến các việc xảy ra, cũng là người phải chịu nỗi đau chia cắt như em gái ruột của mình. Lựa chọn ngôi kể ấy giúp tác giả thể hiện sâu sắc tình cảm, tâm trạng của nhân vật, nhất lầ nỗi lòng của người kể truyện. Cách kể chuyện ấy còn tạo được tính chân thật cho câu chuyện. Tạo sức thuyết phục cho người nghe. Đọc truyện ngắn này đặc biệt là các em ở lứa tuổi học sinh thêm hiểu và suy ngẫm nhiều điều về những bất hạnh đắng cay trong cuộc đời mỗi người, từ đó biết yêu quý trân trọng, tình anh em ruột thịt, biết giữ gìn và bảo vệ hạnh phúc gia đình. Biết xót xa thương cảm cho những số phận kém may mắn trong xã hội.

Bố cục truyện gồm ba phần rất mạch lạc:

• Mẹ bắt hai anh em thành và Thủy chia đồ chơi (Cuộc chia tay thứ nhất trong đó có câu chuyện về hai con búp bê, con Vệ Sĩ và con Em Nhỏ)
• Thành đưa em đến lớp chào, rồi chia tay cô giáo và các bạn (Đây là cuộc chia tay thứ hai, cuộc chia tay đẫm nước mắt)
• Thành và Thủy phải thực sự chia tay nhau, Thành ở lại với bố, Thủy theo mẹ về quê. Một việc bất ngờ xảy ra Thủy quay lại đưa cho Thành con búp bê em nhỏ để nó mãi mãi ở bên con Vệ Sĩ… Như vậy là những con búp bê bé nhỏ kia không bao giờ phải chia li.

 Trước hết, chúng ta thấy tình anh em ruột thịt của Thành Thủy thật đằm thắm trong trẻo. Hai anh em họ rất mực gần gũi, thương yêu chia sẻ cho nhau mọi buồn vui, quan tâm chăm sóc, giúp đỡ nhau trong cuộc sống.

 Thấy áo anh rách, thủy mang kim chỉ ra sân vận động vá áo cho anh “Anh cởi áo ra, em vá lại cho. Em vá khéo mẹ không biết được đâu”

 Thương anh đêm hay ngủ mê gặp ma, Thủy đã võ trang cho con Vệ Sĩ đặt đầu giường, gác cho Thành ngủ ngon.

 Rồi Thủy nhường tất cả búp bê cho anh…

 Còn Thành thì, đáp lại tấm lòng hiền thảo, vị tha của em cũng đã làm nhiều việc tốt, giúp đỡ lại em.

 Thành giúp em học tập. Chiều nào cũng đón em đi học về, dắt tay nhau vừa đi vừa trò chuyện vui vẻ.

  Khi mẹ bắt phải chia đồ chơi, Thành đã nhường hết cho em. Sau đó Thành lại cùng em đến trường để em được chào và chia tay cô giáo, chia tay bạn bè…

 Trong truyện còn có một chi tiết hết sức cảm động đó là chi tiết chia đồ chơi, chia búp bê Vệ Sĩ và búp bê Em Nhỏ. Thấy anh lấy con búp bê đặt sang hai phía, Thủy bỗng “tru tréo lên giận giữ” nói: “Sao anh ác thế!”. Thành nói: “Anh cho em tất cả, rồi đặt con Vệ Sĩ cạnh con Em Nhỏ giữ đống đồ chơi của Thủy, cặp mắt bé Thủy như dịu lại, như có vẻ bằng lòng. Nhưng chợt nghĩ ra điều gì em lại kêu lên: “Nhưng lấy ai gác đêm cho anh? ”…

 Có thể thấy lời nói và hành động của Thủy trước việc làm cuả anh Thành dường như đầy mâu thuẫn. Lúc đầu em không muốn hai búp bê chia tay nhau. Em “tru tréo lên”,  em kêu to lên, tỏ ý tức giận không bằng lòng, trách anh thành “Sao anh ác thế”. Nhưng sau khi thấy anh trai để hai búp bê để hai búp bê ở bên nhau theo ý muốn của mình… Thủy lại cũng kêu lên, nghĩa là bé cũng không đồng ý cách giải quyết của anh, vì như thế thì “lấy ai gác đêm cho anh”.

 Rõ ràng ở đây có sự trái ngược, éo le, đối lập nhau giữ sự thật - búp bê phải chia tay, hai anh em phải chia tay, niềm vui tuổi thơ bị chia cắt- và tình anh anh em gắn bó, tấm lòng vị tha của đứa em nhỏ với người anh trai mà nó yêu quý. Hiện thực đau xót cay đắng mâu thuẫn với tình người ngọt ngào, êm dịu. Đưa ra tình huống này tác giả thiên truyện muốn gợi lên trong lòng bạn đọc những suy nghĩ sâu lắng và đợi chờ câu trả lời của bạn đọc. Vậy muốn giải quyết mâu thuẫn này thì làm thế nào? Có lẽ cách tốt nhất là gia đình hai anh em Thành Thủy phải đoàn tụ, Có như vậy hai anh em mới không phải chia tay nhau, búp bê Vệ Sĩ và Em Nhỏ cũng không phải chia tay nhau.

 Cuối truyện Khánh Hoài kể một chi tiết thật xúc động và đầy ý nghĩa: Thủy quay trở lại đặt con Em Nhỏ bên cạnh con Vệ Sĩ để chúng không bao giờ xa nhau. Hành động này của Thủy khiến cho người đọc thêm mến trọng đối với em, mến trọng một bé gái giàu lòng vị tha, thương yêu, chu đáo, rất thương anh và thương búp bê. Thủy thà để riêng mình bị chia lìa chứ không muốn để búp bê phải chia tay, thà mình chịu thiệt thòi để anh luôn có con Vệ Sĩ gác cho giấc ngủ được yên lành…

 Xây dựng chi tiết kết thúc truyện như thế nhà văn muốn gửi tới mọi người rằng: cuộc chia tay của các em nhỏ là vô lí, là không nên có, không nên để nó xảy ra. Trước khi các bậc phụ huynh đưa ra quyết định xin hãy lắng nghe tiếng nói của con mình! Chi tiết ấy như chia sẻ nỗi khát khao cháy bỏng của tuổi thơ chúng ta: tuổi thơ phải được hạnh phúc, được bảo bọc chở che, tuổi thơ không muốn chia tay…

 Sau những chi tiết, tình huống biểu hiện tấm lòng và hành động cao đẹp của tình anh em Thành - Thủy, nhà văn kể về tình thầy trò, tình bạn cũng bằng những chi tiết tình huống thật cảm động.

 Khi biết Thủy đến chào để chia tay, cô giáo Tâm đã “ôm chặt lấy em”, như không muốn chia tay, còn bạn bè của Thủy thì “cả lớp sũng sờ… khóc thút thít, rồi mấy đứa bạn thân “bỏ chỗ ngồi, nắm chặt lấy tay Thủy như chẳng muốn rời.”

 Điều đặc biệt khiến mọi người sửng sốt, xót xa nhất là lúc nghe Thủy nói: “Nhà bà ngoại em ở xa trường lắm. Mẹ em bảo sẽ sắm cho em một thúng hoa quả để ra chợ ngồi bán”. Điều đó có nghĩa là sau cuộc chia tay thầy cô và bạn bè này, bé Thủy đáng thương sẽ không còn được đi học nữa, sẽ bị ném ra cuộc đời kiếm sống, sẽ vĩnh viễn mất niềm vui tuổi học trò… “trời ơi!”, cô giáo kêu lên, tái mặt và nước mắt giàn giụa. lũ bạn nhỏ của Thủy cũng khóc, mỗi lúc một to hơn. Chi tiết khiến ta thật xúc động, nước mắt tự nhiên không kìm được cứ thế tuôn rơi… Chúng ta vừa cảm động trước tình thầy trò, bè bạn của cô giáo và các bạn cùng lớp, vừa thêm xót xa thương cảm cho cảnh ngộ éo le cuả anh em gia đình Thành-Thủy.

Sau lại cuộc chia tay đẫm nước mắt ấy, Thành đã thật kinh ngạc: “ra khỏi trường, tôi kinh ngạc thấy mọi người vẫn đi lại bình thường và nắng vẫn vàng ươm trùm lên cảnh vật”. Tại sao lại như vậy? phải chăng Thành kinh ngạc vì: trong tâm hồn mình và em đang nổi giông bão, đang đau đớn xót xa, thành còn sắp phải rời xa em Thủy yêu quý, thế mà bên ngoài trời đất vẫn không có gì thay đổi. Đây là một tình huống trớ trêu, đối lập giữa nội tâm và ngoại cảnh. Cũng là một diễn biến tâm lí khác tương tự như ở phần đầu truyện: Trong khi Thành ngồi dưới gốc cây hồng xiêm, lòng buồn rười rượi, thì “đằng đông trời hửng dần. Những bông hoa thược dược trong vườn đã thoáng hiện trong màn sương sớm và bắt đầu khoe bộ cánh rực rỡ của mình. Lũ chim sâu nhảy nhót trên cành và chiêm chiếp kêu…”. Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên, tạo vật đẹp đẽ, vô tư bình thản trước cảnh ngộ bất hạnh của con người làm tăng thêm nỗi buồn sâu thẳm, trạng thái thất vọng bơ vơ, lạc lõng của nhân vật trong truyện.

 Có thể thấy bằng lối kể chuyện nhẹ nhàng, các chi tiết chân thực và qua cuộc chia tay đầy đau đớn cảm động của hai em bé trong truyện khiến người đọc thấm thía rằng: “tổ ấm gia đình, là vô cùng quý giá và quan trọng. Mọi người người hãy cố gắng bảo vệ và giữ gìn, kông nên vì bất cứ lí do gì để làm tổn hại đến tình cảm tự nhiên trong sáng ấy.” Và còn một điều ẩn sâu sau lớp ngôn từ ấy là: Tuổi thơ không biết và không bao giờ muốn biết, muốn gia đình chia li.